Osmanlı’da Müslüman halkın ticaretle genel itibariyle uğraşmaması nedeniyle bu alan biraz gayrimüslimlere kalmıştı. Özellikle 17. ve 19. yüzyıllar arasında Avrupalıların Osmanlı’nın liman kentlerinde yaşanan bu ticaret açığını görmesi nedeniyle çok sayıda kişi Osmanlı’ya taşındı. Bu liman kentlerinin başında ise İzmir geldi. Avrupa’nın son temsilcileri olarak anılan Levantenler, son zamanlarda sayılarının azalması nedeniyle kaybolmaya yüz tutmuş kültürlerini yaşatmaya çalışıyor.

Doğu’da batılılar, Batıda doğulular olarak anılan Levantenler, Türk insanına önemli katkılar sunmuştur. Kurtuluş savaşında Türklerin yanında yer almışlardır ve Atatürk için bazı köşklerini de açmışlardır.  Osmanlı’yla ve yeni Türkiye Cumhuriyeti’yle kaynaşmış olan Levantenler peki kimdir?

Lucy Garnett’in aktardığına göre; Levantenlerin damarlarında neredeyse Avrupa’nın her milletinin kanı dolaşmaktadır. Levantenlere sorulduğunda ise genelde milletlerini söylemek istemedikleri, Katolik (genel itibariyle Katolikler) veya Protestan olduklarını ifade ettikleri aktarılır. Levantenler yüzyıllar boyunca kaldıkları İzmir’de kimliklerini ve kültürlerini kaybetmemiştir. Yaşadıkları İzmir’de yerel halkla uzlaşı ve kültür diyaloğuna girmişler, kız alıp vermişler yarı asimile olmuşlardır ama bir şekilde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Günümüze geldiğimizde ise Levantenlerin kökeni batıda mı doğuda mı tartışmasına kadar gelinmiştir.

Levantenler neden İzmir’i seçti?

Fransız William Lithgow’e göre İzmir, “bütün ülkelerle büyük bir ipek, pamuk ve pamuklu dokuma ticareti yapılan canlı ve zengin bir liman“ konumundaydı. Bu ticaret çekiciliğinin yanında 1856 yılında yabancılara mülk edinme hakkının tanınması da etkili olmuştur.  Tabii bu yerleşmede Osmanlı’nın yabancılara tanıdığı kapitülasyon hakkını da içine ekleyebiliriz. İzmir limanının korsan saldırılarına karşı da daha güvenilir olması bunda etkili oldu.

Giraud Ailesi

İzmir’in en tanınan Levanten ailesi ise Giraud ailesidir. 1760’lı yıllarda İzmir’e yerleşen aile zamanla kentin en zengin tüccarlarından birisi olmuştur. Bu ailelerin sadece İzmir’in değil Türkiye’nin de sanayi uygarlığına girişte büyük rol oynadıklarını belirtmek gerekir. Mesela; Giraudların ekonomik alandaki etkileri daha çok tekstil alanındadır. Bu alanda birçok fabrikaları ve üretim tesisleri vardır. Bunlardan bir tanesi olan İzmir Pamuklu Mensucatı T.A.Ş.’dir. Yine yün mensucatı konusunda da önemli söze sahiptirler. Belki de bu gelişmişlikleri onları, İzmir’de kalan nadir Levanten ailelerden birisi yapmıştır.

Günümüzde levantenler

21. yüzyılda İzmirli Levantenlerin artık Türklerle evlenmeyi tercih etmesi ya da yaşamak için farklı ülkeleri seçmesi bir dönem on binlerle anılan nüfuslarının 300’ün altına düşmesine neden olmuştur. Farklı aksanlarıyla Türkçe konuşan Levantenlerin hemen hemen hepsi iyi eğitim  almışlardır. 3-4 dil bilen Avrupa yemeklerini Anadolu mutfağıyla özdeşleştiren son Levantenler kültürlerini gelecek nesillere aktarmak için tiyatro yapmaya, futbol oynamaya, kitaplar yazmaya, "bu topraklarda yüzyıllardır yaşadıklarını" anlatmaya devam ediyor. İzmir Amatör Levanten Tiyatrosu kurucularından İtalyan kökenli 65 yaşındaki Ugo Braggiotti’nin sözleriyle yazımızı tamamlayalım. Braggiotti şunları söylüyor:  “Levanten olduğum için Türkiye'de hiç sıkıntı yaşamadım, insanlar bana sempatiyle yaklaştı.  -Aslında biz Türk'üz. Ben Türkiye'de doğdum. Bana İtalyan kültürü de verildi, evde İtalyan kültürü de yaşatıldı. Bana 'İtalyan mısın' dersen, ben kesinlikle 'evet' diyemem çünkü yüzde 50 tarafın belki daha fazlası Türk. Tam Türk de değilim, eklentilerim var" diye konuştu.

Levanten evleri

Levantenler İzmir’de özellikle Bornova’da köşklerde yaşadı. Yüzlerce yıllık estetiği yansıtan bu köşklerin her biri ise bugün SİT statüsünde yer alıyor ve yıkılmaları söz konusu değil. Buna karşılık kayıt altına alınmayan, görmezden gelinen bazı Levanten evleri ise yıkılmaya devam ediyor. İzmir’de Avrupa mimarisini yansıtan Levanten evlerinden en önemlileri şu şekildedir: Aliotti Köşkü, Lochner Köşkü, Penetti Köşkü, Van Der Zee Köşkü, De Jongh Köşkü, Rees Köşkü, Baltazzi Köşkü, Forbes Köşkü, Giraud Köşkü, Paterson Köşkü, Edwars Köşkü,Bardisbanian Köşkü, Belhomme Köşkü, Whittall Köşkü.