Ekonomim yazarı Alaattin Aktaş, Eko Analiz köşesinde, kira konusunu işledi. Aktaş yazısında kiranın geçen yıl yüzde 5 olan ağırlığının bu yıl yüzde 7,0-7,5 arasına çıkacağını ifade etti. Bunun kaçınılmaz olduğunu vurgulayan Aktaş, “Ama kiranın TÜFE'deki ağırlığının en az yüzde 15 olması gerekiyor” ifadelerini kullandı.

Aktaş köşesinde şu ifadeleri kullandı:

“TÜFE'de artışı az göstermek için illa "düşük fiyat almak", bu belli olmasın diye de madde fiyatlarını gizlemek gerekmez; önemli kalemlerde ağırlığı düşük tutmak da bir yöntem!

✓ Bu yüzden tüm dikkatler gizlenen fiyatlara çevrilince, madde ağırlığı sorunu gözden kaçırılıyor.

✓ Bugünkü konu kira! Kiranın geçen yıl yüzde 5 olan ağırlığı bu yıl yüzde 7,0-7,5 arasına çıkacak. Bu zaten kaçınılmaz. Ama kiranın TÜFE'deki ağırlığının en az yüzde 15 olması gerekiyor.

Kira TÜFE’de geçen yıl yüzde 5,0638 ağırlıkla yer aldı. Kiranın TÜFE’deki ağırlığı bu yıl artacak. Ama bu artış 2024 yılındaki genel TÜFE artışı yüzde 44,38 düzeyinde gerçekleşirken kiradaki artışın yüzde 105,82’ye ulaşmasından kaynaklanan zorunlu ve sıradan bir işlem.

Bir de Türkiye geneli için “kirada oturanların oranından” yola çıkılarak hesaplanan “olması gereken” kira ağırlığı var. Bu hesaplama da devreye girerse kiranın TÜFE’deki ağırlığı çok çok artış gösterecek. Ya da göstermeli; ama bu yapılır mı, işte orası tartışmalı.

Önce yıllık olağan değişim

TÜFE’de ağırlıklar her yıl yenileniyor ve bu yenileme için hanehalkı bütçe anketi temel belirleyici oluyor. Yabancı uyrukluların Türkiye’deki harcamalarını gösteren turizm anketi ve idari kayıtlardan elde edilen harcama ve ciro bilgilerinden de yararlanılıyor.

Bir de bir önceki yılın fiyat değişimine bakılıyor. Girişte de belirttiğim gibi geçen yıl TÜFE’de genel artış yüzde 44,38 olurken, kira artışı yüzde 105,82’yi buldu. İki oran arasındaki fark kiranın bu yılki ağırlığını yukarı çekecek.

Bu artış oranlarının farklılığından dolayı kiranın TÜFE’deki ağırlığı bu yıl yüzde 7,20-7,25 aralığında bir düzeye yükselecek. Ancak TÜFE’de ağırlığı çok değiştirecek başka hareketler olursa bu oran bir miktar değişebilir ama yine de yüzde 7,0-7,5 aralığının dışına çıkmaz.

Kiranın gerçek ağırlığı çok daha fazla

Kiranın TÜFE’deki ağırlığı bu yıl çok muhtemeldir ki yüzde 7,0-7,5 arasında açıklanacak ama gerçek ağırlık yüzde 15’ten az değil!

Bunu neye dayanarak mı söylüyorum; yine TÜİK’in bir başka verisine...

'Kiranın harcamadaki ağırlığı yüzde 15 mi, gerçek oran çok daha fazla' diyenler olacağını biliyorum. Kirada oturanlar için tabii ki oran çok daha yüksektir ama Türkiye’de herkes kirada oturmuyor ki, bu gerçeği de göz önünde bulundurmak gerekir.

TÜİK’in 30 Aralık’ta yayımladığı 2024 yılı yoksulluk ve yaşam koşulları araştırmasına göre nüfusun yüzde 56,1’i kendi konutunda oturuyor ve tabii ki kira ödemiyor. Yüzde 15 kendi konutunda oturmuyor ama kira vermiyor, yüzde 0,9’u ise lojmanda oturuyor.

Kirada olanların oranı ise yüzde 28 düzeyinde bulunuyor.

2024 yılında kiranın toplam TÜFE’deki ağırlığının yüzde 5,0638 olduğunu belirttim; bu oranı yuvarlayıp yüzde 5 kabul edelim. Şimdi şöyle bir hesap yapmak gerekiyor:

Kirada oturan yüzde 28’lik kesim için toplam harcamalarında kira yüzde kaçlık bir yer tutmalı ki toplam TÜFE’de bu ağırlık yüzde 5 olsun?

Bu hesabı yapabilmek için kirada oturan yüzde 28 ile kalan yüzde 72’nin gelir ve harcamasının birbirine yakın olduğunu, ayrıca yüzde 28’lik kesimin kiraya aynı oranda pay ayırdığını varsaymak gerekiyor.

İşte bu şekilde yapılan hesaplama 2024 için kiranın toplam TÜFE’deki ağırlığının hiçbir şekilde yüzde 5 olamayacağını gösteriyor.

Kiracılar kiraya harcamalarının yüzde 18’ini mi ayırıyor?

Şimdi size “Kirada oturanlar harcamalarının ortalama yüzde 18’ini kira için yapıyor” desem bunu inandırıcı bulur musunuz?

Oturup hemen hesap yaparsınız... “

Aylık harcamam (örneğin) 50 bin lira, demek ki ben bu hesaba göre 9 bin lira kira ödemeliyim! Ama benim kiram (yine örneğin) 20 bin lira, 25 bin lira.”

Dolayısıyla bu yüzde 18’lik oran hiç inandırıcı gelmez ve herhalde “Bu oran mümkün değil” dersiniz...

Pratikte değil ama teoride mümkün, hatta öyle!

Bu oranı nasıl mı buldum, anlatayım.

Bir soru sormuştum.

Kirada oturan yüzde 28’lik kesim için toplam harcamalarında kira yüzde kaçlık bir yer tutmalı ki toplam TÜFE’de bu ağırlık yüzde 5 olsun?

İşte bu sorunun yanıtı, yüzde 18.

Yine vurguladığım gibi kirada oturan yüzde 28 ile kira ödemeyen yüzde 72’nin gelirinin birbirine yakın olduğunu varsayarak şöyle bir hesap yapıyorum:

“Nüfusun yüzde 100’ü için kiranın payı yüzde 5 olduğuna göre, yüzde 28’lik kesim kiraya harcamasının ne kadarını ayırıyordur?”

Sonuç; yüzde 28’lik kesim harcamasının yüzde 18’ini kiraya ayırırsa bunun toplam TÜFE’deki ağırlığı yüzde 5’e denk gelir.

Niye mi en az yüzde 15 olmalı?

Kiranın ağırlığı bu yıl zaten yüzde 7,0-7,5 arasına gelecek de, bunun ötesinde de sıraladığım nedenle bir düzeltme yapılması kaçınılmaz.

Kirada oturan yüzde 28’lik kesim gelirinin yüzde 18’ini kiraya ayırıyor olsa 2024 yılında asgari ücretlilerin ortalama 3 bin liraya kirada oturuyor olmaları gerekirdi. Aylık harcaması 100 bin lira olan bir ailenin de kiraya 18 bin lira ayırması yeterdi.

Oysa TÜİK’e göre bile 2024’ün aralık ayında tüm Türkiye çapında ortalama kira 8 bin lira dolayına yükseldi.

TÜFE’yi doğal olarak daha çok etkileyen büyük kentlerde herhalde artık 15-20 bin liranın altında kiralık konut kalmadı.

Basit bir hesap yapalım:

Kirada oturan yüzde 28’lik kesim harcamasının yarısını kiraya ayırıyor olsun. Yüzde 72’lik kesim ise tabii ki kira harcaması yapmıyor. Ve bu kesimlerin aylık harcamasının da aynı olduğunu varsayalım; 28 bin ve 72 bin lira.

28 bin lira harcayanlar bu tutarın yarısını, yani 14 bin lirasını kiraya ayırırsa, toplam harcamada kiranın payı yüzde 14 olur.

Peki kiracılar (yüzde28’lik kesim) harcamalarının dörtte üçünü kiraya yapmak durumunda kalırsa tutar 21 bin lirayı, dolayısıyla toplam TÜFE’de kiranın ağırlığı da yüzde 21’i bulur.”