Güven endeksleri dengelenme sürecinde ritmin hızlanmaması nedeniyle ihtiyatlı duruşunu sürdürürken, imalat sanayi kapasite kullanım oram Şubat’ta bir önceki aya göre 0.4 puan azalışla yüzde 74 düzeyinde gerçekleşti. Reel kesim güven endeksi Şubat’ta bir önceki aya göre 4.2 puan artışla 97.2’ye yükseldi. Genel gidişat, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı, mevcut mamul mal stoku, gelecek üç aydaki toplam istihdam miktarı ve sabit sermaye yatırım harcamasına ilişkin değerlendirmeler reel kesim güven endeksini artış yönünde etkiledi. 2019 Ocak’ta bir önceki aya göre kurulan şirket sayısı yüzde 30.24 oranında artışla 8 bin 278 olurken, aynı dönemde kapanan şirket sayısı yüzde 5.95 azalarak bin 927 oldu. Türkiye genelinde konut satışları 2019 Ocak’ta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 24.8 oranında azalarak 72 bin 937, ipotekli konut satışları yüzde 77.2 azalışla 6 bin 537 düzeyinde gerçekleşti.

KAPASİTE KULLANIMINDA DÜŞÜŞ

Geçen hafta yurtiçinde yoğun bir veri gündemi vardı. İmalat sanayisi genelinde kapasite kullanım oranı, Şubat’ta bir önceki aya göre 0.4 puan azalarak yüzde 74’e geriledi. Kapasite kullanım oranı bu düzeyi ile Mart 2015’ten bu yana en düşük seviyesini gördü. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nm (TCMB), imalat sanayinde faaliyet gösteren bin 754 işyeri tarafından İktisadi Yönelim Anketi’ne verilen yanıtların toplulaştırılarak değerlendirilmesiyle elde edilen Şubat ayı imalat sanayi kapasite kullanımı oranı verilerine göre 2019 Şubat’ta kapasite kullanımı oranı bir önceki aya göre yatırım mallarında 1.2 puan azalışla yüzde 73.3, ara mallarında 0.6 puan azalışla yüzde 73.2, gıda ve içeceklerde 1.4 puan azalışla yüzde 71.5, dayanıksız tüketim mallarında 0.2 puan azalışla 73.20 olurken, dayanıklı tüketim mallarında 2 puan artışla 69.7, tüketim mallarında 0.2 puan artışla 72.6 düzeyinde gerçekleşti. Şubat’ta mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı ise bir önceki aya göre 0.2 puan azalarak yüzde 74.1 oldu.

Nazmi DURBAKAYIM / İstanbul İnşaatçılar Derneği (İNDER) Yönetim Kurulu Başkanı

''Moral bozmadan yola devam''

Sektöre yönelik açıklanan veriler bizim için sürpriz olmadı. 2018 yılında yüzölçümü olarak yapı ruhsatlarının yüzde 50 azalması, yeni inşaat üretimi yapılmadığını gösteriyor. Mevcut stoklar satılıyor. Yüksek inşaat maliyetleri fiyatları konut fiyatlarına yansıtılmadı. Bugün konut piyasasındaki rakamlar dipte. Faizlerde düşüş var. Bireysel konut kredilerinde yüzde 1.49 göründü. Piyasadaki fiyatlar ihtiyacı olanlar için iyi fırsat. Fiyatlar cazipken, ihtiyacı olan tüketici konut satın alsın istiyoruz. Spekülatörler değil. Konut üreten firmalar yansıtmadıkları maliyet artışlarını önümüzdeki günlerde fiyatlarına yansıtacaklar. Moralimizi bozmadan yola devam etmeliyiz. Ben olumsuz düşünmüyorum. Ufuk görünmeye başladı. Tabii burada sektör de kendi bazı dersler çıkardı. 'Artık her yerde her proje yapılamayacak’ Bakanlık da zaten bunu disipline ediyor. Bugün doğru lokasyonu, fiyatı, planları doğru olmayan projelerin satışında zorluk oluyor.

REEL KESİMİN GÜVENİ ARTTI

Yeni yıla yükselişle başlayan reel kesim güven endeksi (RKGE), Şubat’ta da bu eğilimini sürdürdü. TCMB’nin 2019 Şubat ayı İktisadi Yönelim Anketi sonuçlarının ağırlıklandırılıp toplulaştırıl-masıyla elde edilen RKGE, Şubat’ta bir önceki aya göre 4.2 puan artışla 97.2’ye yükseldi. RKGE, Ağustos’tan bu yana ekonomik faaliyetlere ilişkin kötümser görünüme işaret eden 100 değerinin altında seyrediyordu. Şubat ayında, mevsimsellikten arındırılmış reel kesim güven endeksi bir önceki aya göre 1.5 puan artarak 96.9 seviyesinde gerçekleşti.

Reel kesim güven endeksini değerlendiren Beykent Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Murat Ferman, reel sektörün özellikle bütün kredi canlandırma ve teşvik unsurlarına karşın, kredilerde açılma, kredi faizlerinde düşme ivmesinden mutlu olmadığı görüşünde. İş dünyasının eski iş yapma modellerinin değiştirmesi gerektiğim anladığını belirten Ferman, “Ancak iş dünyası gereğini yerine getirmede ağır davranıyor. Bu da ihtiyatlı bir tabloyu ortaya çıkarıyor. Özellikle büyüme yönündeki negatif baskılar, hakikaten reel sektörün yatırım ufkunu gölgeliyor” dedi.

Geçen hafta tüketici güven endeksi ile sektörel güven endeksi de açıklandı. TÜİK ve TCMB işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, Şubat’ta bir önceki aya göre yüzde 0.7 azalarak 57.8 oldu. TÜİK verilerine göre Şubat’ta hanenin maddi durum beklentisi endeksi bir önceki aya göre yüzde 2.4 oranında azalarak 75.2 düzeyinde gerçekleşirken, gelecek 12 aylık döneme ilişkin genel ekonomik durum beklentisi endeksi yüzde 2 oranında azalarak 75, tasarruf etme ihtimali endeksi yüzde 20.2 artarak 22 oldu. Tüketici güven endeksinin 100’den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu gösteriyor.

Sektörel güven endeksleri Şubat’ta bir önceki aya göre perakende ticaret ve inşaat sektöründe gerilerken, hizmet sektöründe artış gösterdi. TÜİK’in mevsim etkilerinden arındırılmış verileriyle hizmet sektörü güven endeksi Şubat’ta bir önceki aya göre yüzde 1.5 oranında artarak 79.5 olurken, perakende ticaret sektörü güven endeksi yüzde 1.9 oranında azalarak 90.8, inşaat sektörü güven endeksi yüzde 8.7 oranında azalarak 51.8 düzeyinde gerçekleşti. Sektörel güven endeksinin 100’ün altında olması, sektörün mevcut ve gelecek döneme ilişkin iyimserliğini, 100’den küçük olması ise kötümserliğini gösteriyor.

"TÜKETİCİ İHTİYATLI"

Güven endekslerinin ekonomideki belli başlı aktörlerin beklentilerini, duruşlarını, heves veya özlemlerini ya da karamsarlık ve ihtiyatlarını ortaya koyduğunu belirten Prof. Murat Ferman, güven endekslerinde aşağı yönlü ibrenin daha tedbirli olmaya yönelik bir duruş ortaya koyduğunu vurguladı. Tüketici güven endeksinde bir anda sert bir düşüş yaşanmasa da 57.8 düzeyi ile endeksin düşük seyrettiğine dikkat çeken Ferman, “Tüketici güven endeksinde istikrarlı bir aşınma var. Güven endeksleri 50’lere ne kadar yaklaşırsa, toparlanması, tekrar yukarıya çıkması o kadar zorlaşır. Tüketici ihtiyatlı tutumunu sürdürüyor. Hizmet sektörü güven endeksinde görece bir artış yaşanırken, perakende ve inşaat sektörü güven endekslerinde gerileme var. Tüketicinin benzer ihtiyatlı beklentisinin perakende sektörü tarafından da paylaşıldığı görülüyor. ‘Ekonomik aktörler, tüketicinin ve kurumsal müşterinin beklentisinin farkındalar. Ona paralel olarak beklentilerini ayarlamışlar.’ İnşaat sektörü, ekonomide canlandırıcı etkisini bıraktı. Şu anda ekonomiye katkı sağlamasının ötesinde, büyümeyi aşağı çekici dizginleyici rol oynamaya başladı. İnşaat maliyet endeksleri Aralık 2018’de yüzde 25’in üzerinde artarken, konut satışları Ocakta yüzde 25 düşüyor. Eldeki satılamayan stoku düşündüğümüzde, önümüzdeki iki üç yıllık vade içinde inşaat sektörünün canlandırıcı tonik etkisine tekrar soyunması mümkün görünmüyor. Nitekim inşaat güven endeksinde de bunu görüyoruz” dedi.

OCAK'TA 8 BİN 278 ŞİRKET KURULDU

2019 yılı Ocak’ta bir önceki aya göre kumlan şirket sayısı yüzde 30.24 oranında artışla 8 bin 278, kurulan kooperatif sayısı yüzde 4.71 artışla 89, kurulan gerçek kişi ticaret işletme sayısı yüzde 7.75 azalışla 3 bin 73 oldu. Bu dönemde kapanan şirket sayısı yüzde 5.95 azalışla bin 927, kapanan kooperatif sayısı yüzde 20.44 artışla 165, gerçek kişi ticaret işletme sayısı yüzde 68.38 artışla 2 bin 987 düzeyinde gerçekleşti. TOBB’un açıkladığı kurulan ve kapanan şirket istatistiklerine göre 2019 Ocak’ta, 2018 yılının aynı ayma göre kumlan şirket sayısı yüzde 13.18 azalırken, kapanan şirket sayısı yüzde 12.84 azalış gösterdi. Ocak’ta kurulan şirketlerin sermayelerinin toplamı, bir önceki aya göre yüzde 13.18 oranında arttı. 2019 Ocak’ta bin 213 yabancı ortak sermayeli şirket kuruldu. Bu şirketlerin toplam sermayelerinin yüzde 78.29’unu yabancı sermayeli ortak payı oluşturdu. Yabancı ortak sermayeli şirketin 643’ü Türkiye, 104’ü İran, 89’u Suriye ortaklı olarak kuruldu.

KONUT SATIŞLARI DURGUN

Türkiye genelinde konut satışları 2019 Ocak’ta geçen yılın aynı ayma göre yüzde 24.8 oramnda azalarak 72 bin 937 oldu. TÜÎK verilerine göre ipotekli konut satışlarının yüzde 77.2 azalışla 6 bin 537 düzeyinde gerçekleştiği Ocak’ta, toplam satışlar içinde ipotekli satışların payı yüzde 9 olarak belirlendi. Ocak’ta diğer satış türleri sonucunda konut satışları geçen yılın aynı ayına göre yüzde 2.8 azalarak 66 bin 400 düzeyinde gerçekleşti. Ocak’ta, Türkiye genelinde ilk defa satılan konut sayısı geçen yılın aynı ayma göre yüzde 30 azalarak 31 bin 48 oldu. Toplam konut satışları içinde ilk satışın payı yüzde 42.6 düzeyinde gerçekleşti. Ocakta ikinci el konut satışları yüzde 20.4 azalarak 41 bin 889 oldu. Konut satışları 2018’de bir önceki yıla göre yüzde 2.4 oranında azalarak 1 milyon 375 bin 398 düzeyinde gerçekleşti.

Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu/ Piri Reis Üniversitesi Rektör Vekili

İkinci yarıda konut satışları canlanabilir

İmalat sanayi kapasite kullanım oranındaki genel resim talepteki zayıflığın yansıması gibi görünüyor. Bazı sektörlerde yaşanan kapasite artışının arkasında stokların erimesi nedeniyle, ihracattaki talebin karşılanmasına yönelik olduğunu düşünüyorum. Sanayici yılın ilk üç ayında, gelecek üç aya ilişkin beklentilerinde iyileşme gözlenir.

Bu sene inşaatın etkisi olmayacak ama tarım, turizm ve ihracat kaynaklı mevsimsel kaynaklı olarak önümüzdeki üç ayda reel sektör üretimi artırma, kapasiteyi artırma beklentilerini yansıtır. Seçim sonrası ekonomide atılacak adımların, genel beklentinin yılın ikinci yarısında toparlanma yönünde olması gibi faktörlerin beklenti yansımasının da etkisi olabilir. Öte yandan, yapı ruhsatı ve yapı kullanma izin belgesi verileri arza, konut satışları ise talebe yönelik göstergeleridir. 0 dengeye son bir iki yıldır bakıldığında, yapı ruhsatı ve yapı kullanma izin belgesi sayısındaki artışın konut satışlarının üzerinde gittiğini, hep bir arz fazlası olduğunu görüyoruz. Konut maliyetlerinin yüksek, tüketici güvenin düşük olması konuttaki talebi bastırıyor. Piyasanın dengelenmesi için arz fazlasının biraz erimesi, kredi faizlerinin düşmesi gerekiyor.

Dengelenmeyi cari açık ve enflasyonda aylık olarak izleyebiliyoruz ama konut sektöründe bu durum biraz zaman alacak. Yılın ikinci yarısından itibaren konut satışlarında bir miktar canlanma olabilir. Yeni konut üretimi inşasında yavaşlama sürecektir.

YABANCIYA KONUT SATIŞI ARTTI

Yabancılara yapılan konut satışları Ocak’ta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 81.9 artarak 3 bin 168 oldu. Ülke uyruklarına göre en çok konut satışı Irak vatandaşlarına yapıldı. Ocak ayında Irak vatandaşları Türkiye’den 605 konut satın aldı. Irak’ı sırasıyla, 305 konut ile İran, 195 konut ile Rusya Federasyonu, 191 konut ile Afganistan ve 151 konut ile Ürdün izledi. Konut fiyatlarının yerinde sayması, döviz kurunun yüksek seyretmesi, vatandaşlık hakkı elde etme sınırının 250 bin dolara çekilmesi yabancıların Türkiye’de konut alımma ilgisini artırdı.

Yapı ruhsatlarında frene basıldı. TÜİK’in yapı izin istatistiklerine göre belediyeler tarafından verilen bina yapı ruhsatları 2018’de bir önceki yıla göre yüzde 36.7 azalışla 101 bin 510’a indi. Bu dönemde yapı ruhsatı verilen binaların toplam yüzölçümü yüzde 48.9 azalışla 143.8 milyon metrekareye, toplam değeri yüzde 35.8 azalışla 196.45 milyar TL’ye geriledi. 2018'de belediyeler tarafından verilen yapı kullanma izin belgesi sayısı önceki yıla göre yüzde 5.5 artışla 123 bin 776 oldu. Bu dönemde yapı kullanma izin belgesi verilen binaların toplam yüzölçümü yüzde 5.1 artışla 169.9 milyon metrekareye yükselirken, toplam değeri yüzde 34.1 artışla 236.8 milyar TL’yi aştı.

İnşaat maliyetlerinde bir önceki aya göre gerileme sürse de, yıllık bazda artış devam etti. TÜİK verilerine göre inşaat maliyet endeksi (İME), 2018 Aralık’ta bir önceki aya göre yüzde 1.85 düşerken, bir önceki yılın aynı ayma göre yüzde 25.65 arttı. Endeks 173.57 düzeyinde gerçekleşti. Aralık’ta, bir önceki aya göre malzeme endeksi yüzde 2.81 oranında gerilerken, işçilik endeksi yüzde 0.62 oranında artış gösterdi. Malzeme ve işçilik endeksindeki yıllık bazlar artışlar ise sırasıyla yüzde 29.21 ve yüzde 17.45 oldu.

Kaynak: Para Dergisi