İstanbul Planlama Ajansı “Bir Hak Olarak Barınma: Sağlıklı, Dayanıklı ve Güvenli Konuta Erişim Herkes İçin Mümkün Mü?” başlıklı bir rapor yayımladı. Raporda kentte kiralık ve satılık konut fiyatlarındaki artışa değinildi. İstanbul’da 2000’li yılların başından itibaren orta ve düşük gelir grubu için konut almanın imkansız hale geldiği vurgulanan raporda son yıllarda ise kiraların da ödenebilir olma niteliğini kaybettiği vurgulandı. Rapora göre 2019’dan bugüne İstanbul’da en çok kira artışı yüzde 961’le Üsküdar’da gerçekleşti.
Raporda artan kira fiyatları nedeniyle İstanbulluların kentin merkezinden çepere kaydığı belirtildi. Raporda şunlar denildi: “Konut kira fiyatlarında yaşanan 1 yıllık değişim incelendiğinde merkez ilçelere kıyasla Beykoz, Eyüpsultan ve Başakşehir’de değişimin daha çarpıcı olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu durum merkez ilçelerde yüksek olan konut kira değerlerinin çeperde de yansımalarının görülmeye başladığını göstermektedir. Kent merkezinde konut kiralarının yüksek olduğu bilinmesine karşılık kent çeperinin de yıllar içerisinde artan kira oranlarına sahip olması çepere artan talebi göstermektedir. Konut kiraları sebebiyle çepere yerleşmekte olan İstanbullular için barınma ücretine ek olarak ulaşım, donatı alanlarına erişim gibi yeni ihtiyaçların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.”
Rapordan öne çıkan bazı bilgiler şöyle:
Kasım 2023 verilerine göre İstanbul’da son bir yıl içerisinde konut satış fiyatları yüzde 84,14 oranında, kira fiyatları yüzde 75,56 artış gösterdi. Metrekare fiyatları değerlendirildiğinde ise satılık fiyatı yüzde 82,54, kiralık fiyatı ise yüzde 84,33 arttı.
Pandeminin etkisi ile birlikte kira fiyatları 2020 ile 2022 arasında tüm ülkelerde artış gösterdi. Ancak dünya genelinde kiralar 1,6, İstanbul’da 5,2 kat arttı. Yeni kiralama fiyatları Türkiye’de yıllık yüzde 159,3 artarken İstanbul’da yüzde 145,6 arttı.
Ücretli çalışanların, kazançlarının büyük çoğunluğunu kira giderlerine harcaması sosyal adaletsizliği artıran ve toplumsal barışı tehdit eden boyuta geldi.
Toplumun %95’inin konut kredisinden faydalanamadığı bu dönem kredili konut satışlarının da ülke genelinde tarihin dip noktasına düşmesi, evin bir barınma değil finansal yatırım aracına dönüşmesine yol açtı.
Son 4 yılda kira fiyatları sadece 5 mahallede bir miktar azaldı, diğer tüm mahallelerde yüksek miktarda artış gözlendi.
İstanbul özelinde konut stokunun yetersiz olduğunu söylemek mümkün değildir. Ancak herkes için erişilebilir konut stoku yetersizdir. Bu durum konut üretiminin özel sektörün inisiyatifine bırakılmış olmasıyla açıklanabilir.
10’DA 8’İ DÖNÜŞÜM İSTİYOR
Çalışma kapsamında İstanbul’da yaşayan 317 kişiyle kentsel dönüşüm araştırması gerçekleştirildi. Verilen cevaplardan öne çıkanlar şöyle oldu:
• Katılımcıların yüzde 84,7’si binalarında kentsel dönüşümün gerekli olduğunu düşünüyor. Kentsel dönüşümün gerekli olduğunu düşünen katılımcıların yüzde 93,4’ü 30 yıl ve üzeri binalarda yaşıyor.
• Yüzde 62,1’i kentsel dönüşümden en öncelikli beklentisini doğal afetlere karşı dayanıklılık olarak tanımladı. Yüzde 17,8’i güvenli bir yaşam alanı, yüzde 5,2’si ise ekonomik olarak mağdur edilmemek ve evlerinin küçülmemesi olarak belirtti.
• Binaların deprem riskli çıkması halinde uzlaşma durumları sorulduğunda katılımcıların yüzde • 49,8’i binayı yeniletmek üzere apartman sakinleriyle uzlaşmaya çalışacağını belirtti. Yüzde 30,9’u daha güvenli bir binaya taşınacağını, yüzde 13,1’i ise maddi yetersizlikler sebebiyle kalmaya devam etmek durumunda kalacağını ifade etti.
• Katılımcıların %70,4’ü kentsel dönüşüm nedeniyle aylık masrafların artacağını düşünüyor.