İstanbul başta olmak üzere Türkiye’de büyük yıkıma yol açan 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’nin ardından 20 yıl geçti. Çürük ve depreme dayanıksız konut stoku ile çarpık yapılaşma mücadelesi devam ediyor ancak olası bir deprem için hazırlıklar ne yazık ki yetersiz.
Türkiye’de, depreme dayanıksız yapı stokunun dönüştürülmesi başlıca amaçlardan. Bugün risk alanı içinde 20 milyon konut, dönüşmesi gereken ise 6.7 milyon konut var ve bu konutlardan 1.5 milyonunun ise acil dönüşmesi gerekiyor.
Uzmanların en önemli uyarısı önerisi ‘hızlı kentsel dönüşüm’. Fakat yapı yoğunluğunun çok yüksek olduğu bölgelerde vatandaş/müteahhit firma/kamu arasında çözülemeyen sorunlar baş gösteriyor. Yakın zamanda hazırlanan ve ‘kentsel dönüşüm eylem planını’ da içeren yeni tapu ve imar kanununun meclisten geçmesiyle dönüşümde atılacak adımların hızlanması bekleniyor.
Üçlü çözüm
İnşaatçılar Derneği (İNDER) Başkanı Nazmi Durbakayım, 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’un kentsel dönüşümde yetersiz kaldığını ve davalık olan pek çok yeni konut projesi bulunduğuna dikkat çekti. Durbakayım, vatandaş/müteahhit/kamu üçlüsünün belli fedakarlıklar yapması gerektiğini belirtti. Durbakayım, "Deprem riskine karşı önlem almak, can kaybının önüne geçmek, milli servet kaybını önlemek için en temel nokta riskli binaların dönüşümünü hızlandırmak. Her üç taraf da belli fedakarlıkta bulunacak. İNDER olarak depremden sonra başlayan süreçte belli dönüşümler yaptık ancak arsa ve hak sahiplerinin de bunu fırsat bilmeden bu riski anlayarak harekete etmeleri, işini bilmeyen müteahhite inanmamaları lazım. 6306 sayılı dönüşüm kanunu yetersiz kaldı, bunu aşmamız gerekiyor" diye konuştu.
‘Hazırlıklı değiliz’
Gayrimenkul ve Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Derneği (GYODER) Başkanı Feyzullah Yetgin, Marmara Depremi’nin Türkiye’de büyük yıkıma yol açtığını hatırlatırken, büyük çoğunluğu deprem kuşağında bulunan Türkiye’nin hala depreme hazırlıklı olmadığını söyledi. Bugün Türkiye genelinde milyonlarca konutta halen binaların gücünü zayıflatan korozyona karşı su yalıtımı uygulamasının bulunmadığını ifade eden Yetgin, güvenli ve kaliteli yapılaşma için kentsel dönüşüm fırsatının iyi değerlendirilmesi gerektiğini belirtti. Yetgin, "Şehirlerimizi, talep ve ihtiyaçlara göre planlayıp geliştirmeli, değiştirmeli ve dönüştürmeliyiz. İlgili yönetmeliklerin ihtiyaçlara ne ölçüde yanıt verdiğinin sorgulanmasını, gerekli revizyonların yapılmasını ve uygulamaların denetlenmesini sağlamalıyız. Bizim sürekli dile getirdiğimiz konu ‘akıllı, dayanıklı, sürdürülebilir kentsel dönüşüm’dür. Yeni yasal düzenlemelerle kentsel dönüşümde yeni bir dönem başladı. Son değişikliklerin dönüşümü hızlandıracağına inanıyoruz" ifadelerini kullandı.
Yarısı sigortasız
Marmara Depremi’nin 20. yıldönümünde Türkiye genelinde zorunlu deprem sigortalı konut sayısı 9 milyonu aştı ve zorunlu deprem sigortasına sahip konut oranı yüzde 52 oldu. Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK), depremlerin sigortalı konutlarda neden olduğu hasarlar için 200 milyon liraya yakın hasar ödemesi yaptı. DASK’ın büyük bir depremde hasar ödeyebilme kapasitesi 20 milyar TL'ye ulaştı. Fakat konutların yarısı hala zorunlu deprem sigortası kapsamında değil.
DASK Genel Koordinatörü İsmet Güngör, konuyla ilgili şu ifadeleri kullandı; "Her 2 evden 1’ini zorunlu deprem sigortasıyla güvenceye aldık. Ama her 2 kişiden 1’i de depreme karşı herhangi bir önlem almadıkları halde güvende olduğuna inanıyor. Sigortalı olmayan bu kesime deprem riskini anlatmalı ve bu risk karşısında çaresiz olmadıklarını göstererek zorunlu deprem sigortası yaptırmaya ve depreme karşı önlem almaya ikna etmeliyiz"
35 milyon güvende
Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, depremin 20. yılı dolayısıyla açıklama yaptı. Kurum açıklamada, Marmara Depremi sonrası 730 bin binanın denetlendiğini açıkladı. İnşaatı süren 393 bin binanın denetimine ise devam edildiğini ifade eden Kurum, "Yaklaşık 22 milyon vatandaşımız depreme dayanıklı konutlarında güven içinde oturuyor. Devam eden inşaatların da tamamlanmasıyla bu rakam 35 milyona ulaşacak" diye konuştu.
Bakan Kurum, kentsel dönüşüm kapsamında 53 farklı şehirde 240 riskli alan ilan edildiğini ve 41 şehirde yeni yerleşim alanı olarak kullanılmak üzere belirlenen rezerv yapı alanlarında çalışmalara başladıklarını anımsattı.
Eylülde açıklanacak
Murat Kurum, kentsel dönüşüm kapsamında, yılda 300 bin konutun dönüşümü hedefiyle 20 yılda 6.7 milyon konutun dönüşümünün sağlanacağını belirtti. Bunun 30-50 bininin TOKİ eliyle yapılacağını söyleyen Kurum, geri kalan kısmının özel sektör ve belediyeler tarafından yapılacağını hatırlattı. Daha önce İlbank aracılığıyla Yerel Yönetimlerin Kentsel Dönüşüm Uygulamalarına 4 milyar lira kredi desteği ve yüzde 50’ye varan oranda finans desteği sağlayacaklarını belirten Bakan Kurum, "Kentsel dönüşüm konusundaki çalışmalarımızı daha planlı bir şekilde yürütmek, 2023’ün güçlü şehirlerini hep birlikte inşa etmek için ‘Kentsel Dönüşüm Eylem Planı’ hazırladık. Eylülün ilk haftası İstanbul’da düzenleyeceğimiz toplantıyla eylem planını kamuoyuyla paylaşacağız" ifadelerini kullandı.