İnşaat demiri, kayıt dışı ekonomi yaratan usulsüz uygulamaların da öne çıktığı önemli bir alan olarak görülüyor. Geçen yıl inşaat demiri sektörüne yönelik yapılan operasyonlarda suç örgütlerinin sahte faturalar düzenleyerek devleti milyarlarca lira vergi kaybı uğrattıkları tespit edildi. İnşaat demiri piyasasında sahte fatura nedeniyle devletin vergi kaybının yılda 2 milyar dolar yani yaklaşık 60 milyar lira olduğu tahmin ediliyor.
Hem kayıt dışı ekonomi ile mücadele kapsamında vergi güvenliğini sağlaması hem de deprem kuşağında yer alan ülkemizde yapı güvenliğine katkı yapması açısından inşaat demiri yeni yılla birlikte yakın takibe alınmaya başlandı. Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından inşaat demirinin üretiminden laboratuvar aşaması dahil, tüm aşamalarını takip ederek kayıt altına alan İnşaat Demiri İzleme Sistemi (İDİS) 1 Nisan 2024 tarihinde devreye girecek. Sistemin devreye alınması ve işletilmesi için yetkilendirilen Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nün Bandrollü Ürün İzleme Sistemleri Dairesi Başkanı Bülent Yılmaz İDİS hakkında merak edilenleri anlattı.
HER AŞAMASI TİTİZLİKLE İZLENİYOR
İnşaat Demiri İzleme Sistemi (İDİS) nedir?
Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, 16 Mart 2023 tarihli ve 32134 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan İnşaat Demiri İzleme Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile İnşaat Demiri İzleme Sistemi’nin (İDİS) Tebliğde belirtilen özelliklerde tasarlanması, devreye alınması, işletilmesine yönelik olarak yetkilendirildi. Tebliğde belirtildiği üzere, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nce kurulumu tamamlanan İnşaat Demiri İzleme Sistemi, vergi ve yapı güvenliğini sağlamak amacıyla, üretilen ve ithal edilen inşaat demirinin üretim ve ithalatından 4708 sayılı Kanun’da yer alan yapı müteahhidi dâhil teslimine kadar tüm aşamaları ile laboratuvar test süreçleri de dâhil olmak üzere izlenmesine, ilgili bilgi sistemlerine veri aktarılmasına ve denetim cihazları ile saha denetimine imkân sağlayan bir sistem ve işlemler bütünüdür.
Ne zaman uygulamaya başlandı?
İDİS, 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren devreye alındı. Stoklarında güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işareti olmayan inşaat demiri bulunduranlardan, üretici ve ithalatçılar hariç, diğerleri (toptancı, bayi, tüccar, yapı müteahhidi) 30 Nisan 2024 tarihinden sonra bu stoklarını satışa konu edemez.
İDİS zorunlu mu?
Evet, İDİS inşaat sektöründe faaliyet gösteren üretici, ihracatçı, ithalatçı, toptancı, bayi, tüccar, yapı müteahhidi, yapı denetim kuruluşları ve yetkili laboratuvarları kapsıyor ve bu paydaşların İDİS'e kaydolmaları zorunlu.
NERVÜRLÜ İNŞAAT DEMİRLERİ İÇİN GEÇERLİ
Hangi ürün grupları için geçerli?
İDİS, Gümrük Tarife ve İstatistik Pozisyonu’nda (GTIP) 7214.20 grubunda tanımlanan ve inşaatlarda kullanılan nervürlü inşaat demirlerini kapsıyor.
Sistem nasıl işliyor?
İnşaat sektöründe faaliyet gösteren mükellefler tarafından kullanılmak üzere, inşaat demirinin tüm aşamalarının uçtan uca takip edilmesine imkân veren İDİS platformu, Darphane tarafından yazılımı tamamlanarak devreye alındı. Sistem dahilinde üretim ve ithalat alanından başlayarak, demir bağlarındaki her bir demir çubuğuna Darphane tarafından tedarik edilen özel mürekkep uygulanıyor. İlaveten her bir demir bağına açık ve gizli güvenlik özellikleri içeren en az iki adet özel güvenlikli etiket takılarak, el terminalleri veya mobil uygulama ile bu ürünlerin sisteme kaydı ve aktivasyonu yapılıyor.
Bundan sonraki süreçte inşaat demirinin her adımı izleniyor. Yazılım, cihazlar ve mobil uygulama aracılığı ile toptancılar, bayiler, tüccarlar, inşaatta kullanım ve laboratuvar deneyleri dahil tüm teslim aşamaları İDİS platformuna kaydedilerek takip ediliyor. Bu verilere Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı erişebiliyor.
ÖZEL GÜVENLİKLİ ETİKET VE KODLA İZLENİYOR
İnşaat demirlerinin takibi nasıl yapılıyor?
İnşaat demirlerinin takibi İDİS’in temel öğesi olan özel güvenlikli etiketlerle yapılıyor. Yüksek ısıya, suya ve darbeye dayanıklı güvenlikli etiketler, taklit edilemez nitelikte açık ve gizli güvenlik özelliklerine sahip ve benzersiz kod taşıyor. İnşaat demirine piyasaya sürülmeden önce uygulanan bu etiketleme ve güvenlik adımı İDİS yazılım portalına da işleniyor. Böylece İDİS, inşaat demirlerinin güvenlikli etiket ve güvenlikli işaretler ile elektronik olarak izlenmesini sağlıyor. Üreticiler üretim hatlarında, ithalatçılar ise Darphane’nin belirleyeceği alanlarda inşaat demirleri çubuğuna ve bağına Darphane’den tedarik edecekleri özel güvenlikli işaret ve özel güvenlikli etiketleri uygulamakla yükümlü.
Özel güvenlikli etiketin ön yüzünde Darphane logosu, açık ve gizli güvenlik özellikleri ile tekil kod bulunuyor. Arka yüzünde ise üretici/ithalatçı firma, üretim tarihi, hadde numarası, demirin sınıfı ve ebatı vb. bilgiler yer alıyor.
Güvenlikli etiketler nasıl uygulanıyor ve özelliği nedir?
İDİS kapsamında, inşaat demirleri kümesini oluşturan inşaat demiri bağlarına ‘inşaat demiri bağ etiketi’, tüm inşaat demiri çubuklarına ‘inşaat demiri işareti’, laboratuvar testleri için demir bağından alınan inşaat demiri numunesine ‘inşaat demiri numune etiketi’ olmak üzere üç farklı güvenlikli etiket/işaret tanımlandı. Bunlar sistem paydaşlarına Darphane tarafından basılı olarak veriliyor. Her bir inşaat demirinin ve her bir demir bağının üzerine takılan veya uygulanan güvenlikli etiket/işaretlerin taklit edilemez nitelikteki açık güvenlik unsurları kullanıcılar tarafından, gizli güvenlik unsurları ise özel uygulama ve/veya denetim cihazları ile tespit edilebilir özelliklere sahip.
BİRÇOK FAYDASI VAR
İDİS’in faydaları neler? Sistem neyi önleyecek, ne kazandıracak?
Ülkemiz, bilindiği gibi deprem kuşağında yer alıyor. Son yıllarda tüm ülkeyi yasa boğan büyük depremler yaşadık. Bu sebeple ülkemiz için yapı güvenliği çok büyük önem taşıyor. Diğer taraftan devletin bütün kurumları kayıt dışı ekonomiye karşı etkin mücadele gösteriyor. Çok hareketli olan inşaat demiri ve ham maddesi piyasasında kayıt dışılık sorunu yaşanıyor. Usulsüz üretim ve yurt dışından kaçak getirilen inşaat demirleri için usulsüz düzenlenen faturalar devleti büyük vergi kaybına uğratıyor.
İşte İDİS, hem yapı güvenliği için kullanılan inşaat demirinin izlenebilirliğini sağlayacak hem de milyarlarca liralık vergi kaybının önüne geçecek, devletin bu sektördeki vergi güvenliğine katkı sağlayacak. Ayrıca, sektördeki usulsüz işlemlerin önüne geçeceği için haksız rekabetin de engellenmesine katkı verecek.
İDİS bütün unsurlarıyla devreye girdiğinde, inşaat demiri tır ve kamyonlara yüklenirken özel güvenlikli etiketlerdeki benzersiz kodlar mobil cihazlarla okutulacak, inşaat demirlerinin yaşam döngüsü takip edilebilecek. Fatura ve irsaliye eşleşmeleri sayesinde, inşaat demirlerinin kimlere satıldığı, hangi tarihte satıldığı kayıt altına alınabilecek. İDİS sayesinde yapı müteahhitlerinin kullandıkları inşaat demirlerinin, kaynağı ile ürün kalitesi de görüntülenebilir olacak ve faturasız inşaat demiri hareketi engellenecek.
Denetimlerde özel güvenlikli etiketsiz inşaat demirleri rahatlıkla tespit edilerek gerekli yaptırımlar uygulanabilecek. İDİS sadece üretim, lojistik, alım-satımları değil, yapı denetim kuruluşlarının inşaat sahasına indirilmiş demirlerden aldığı numunelerin test sonuçlarının da takibini sağlayacak. Tüm bu veriler akıllı telefonlar üzerinden İDİS mobil uygulaması ile işlenerek takip edilebilecek.
DÜNYADA ÖRNEKLERİ VAR
Başka ülkelerde İDİS benzeri uygulamalar bulunuyor mu?
Evet, yurt dışında İDİS benzeri uygulamalar var ve yıllardır başarıyla uygulanıyor. Örneğin ABD’de demir ve çelik üreticileri kalite belgelendirme programının parçası olmakla, ürünlerinin izlenilirliğini sağlamakla yükümlü. Çin 2019’dan beri kritik inşaat malzemelerine akıllı etiketler uygulayarak vergi kaçakçılığını engellemek için adımlar atıyor. Avrupa Birliği’nde ise inşaat ürünlerine yönelik regülasyonlar var. Fransa’da özel işaretlemeler ile inşaat malzemeleri yaşam döngüsü boyunca izlenebiliyor.