Covid-19 tüm dünyada olduğu gibi ABD’de de hayatı olumsuz etkiledi. Virüsün, sağlıkla ilgili doğurduğu sonuçlar bir tarafa; ekonomi üzerindeki etkileri için halen tam bir öngörü bulunmuyor. En önemlisi de, tahmin edildiği üzere, iş yapış şekillerimizi baştan belirlememize neden oluyor. Ben de size Covid-19’un ABD’deki iş hayatını ve emlak sektörünü nasıl etkilediğini özetlemek istiyorum.
Bildiğiniz gibi, ABD’nin federal devlet yapısı nedeniyle, kanun, kural ve toplumsal beklentiler eyaletten eyalete değişiyor. Ancak Covid-19 ile ilgili olarak bütün eyaletler aşağı yukarı benzer uygulamalara gidiyor. Bireylere ve iş hayatına her sektörde farklı kısıtlamalar getirildi ve yenileri de yolda... Genel olarak işletmeler ‘gerekli’ ve ‘gerekli-olmayan’ (essential ve non-essential) olarak ikiye ayrıldı. Gerekli işletmelerin de bazı hizmetleri durduruldu. Mesela restoranlar kapatılmadı ama sadece paket servis yapabiliyorlar.
Emlak piyasasında da buna benzer kararlar uygulanıyor. Şu anda çoğu eyalette emlak sektörü teknik olarak ‘gerekli’ olsa da bazı kısıtlamalar var. Bizim bağlı olduğumuz Washington Eyaleti’nde şu an ev alım-satım piyasası normale göre durulsa da her hafta yine binlerce ev satılıyor, satışa çıkarılıyor. İlk etapta fotoğrafçı, stager (satışa çıkacak evleri dekore eden üçüncü parti şirketler) gibi işletmeler ‘gerekli-olmayan’ statüsündeydi. Ama şu an belirli limitasyonlarla bu şirketlere isterlerse çalışma imkanı tanındı.
Evler sanal ortamda görülüyor
Emlak danışmanları için getirilen kısıtlamalardan birisi de ev gezdirmek/göstermek. Sadece tek bir kişiye, evde başka kimse yokken ev gezdirebilme kuralı getirildi. Birçok emlak danışmanı bu işi sanal ortamda video gösterimleri ile çözüyor. Teknoloji bu konuda her sektörde olduğu gibi emlak sektöründe de bazı kolaylıklar sağlıyor.
Gördüğüm kadarıyla şu an emlak piyasasında işlem yapanlar, gerçekten ev almak ya da satmak zorunda olan insanlarla piyasanın durumunu öngöremedikleri için finansal strateji bazında ev alıp-satan insanlar... Alıcılar belirsizlik ortamını öne sürüp daha kuvvetli kartlarla pazarlık masasına otursa da bir evin değeri her zaman olduğu gibi onu almak isteyen ne kadar ödemeyi kabulleniyorsa o seviyede belirleniyor.
Doğru bir şekilde pazarda konumlandırılmış, sunumu doğru ve profesyonel yapılmış evlerin satışı devam ediyor. Ama, mülklerin satışa çıktığından satılana kadar geçen ortalama sürede ciddi artışlar görüyoruz. Üstelik mevcut şartlarda bu eğilimin artarak devam edeceğini öngörüyoruz. Örneğin, şu an Seattle bölgesinde bir evin ortalama satışta kalması 20-25 günden 45 gün civarına çıktı. Bu değişim nedeniyle, artık bir evin piyasada kaç gün kaldığı eskisi kadar önem taşımıyor.
Yatırımcıların gözdesi emlak
Öte yandan bu süreç yatırımcıların davranışlarını da etkiledi. Hem lokal hem de ABD dışından yatırımcılar belirsizlik durumlarında hem ABD’ye hem de emlak piyasasına güven gösteriyor. Likiditesi yüksek hisse senetlerini nakde çevirip, gayrimenkule paralarını koyan yatırımcılar kira getirisi ile kendilerine pasif gelir yaratmayı hedefliyorlar. Bu eğilimin önümüzdeki dönemde artacağını tahmin ediyoruz.
Elbette bu arada insanlar evlerinden dışarı çıkmadıkları için, yıllardır erteledikleri iyileştirme, tamir, yenileme, düzenleme projelerini hayata geçiriyor. Pek çok ev sahibi bahçesini düzenliyor, boya badana yapıyor, garajını yeniliyor. Belki emlak piyasasının bir yıl sonraki haliyle ilgili kesin bir şey söylemek mümkün değil ama pandemi sonrasında hayat normale döndüğünde, pek çok evin çok daha iyi bir halde ve daha bakımlı olacağını kesinlikle söyleyebilirim...