Gayrimenkul sektörü son yıllarda kripto paranın aklama alanı olduğu iddia ediliyor. Ekonomim Yazarı Ömer Faruk Çolak, bu konuyu bugünkü yazısında ele aldı. Çolak, “Güvenlik kurumları, kripto para yoluyla kara para aklamayı etkili bir şekilde önleyebilecek araçlar ve stratejiler geliştirmek için kripto para endüstrisiyle iş birliği yapmalı” dedi. Çolak’ın yazısında şu ifadeler yer alıyor:
“Dünya ekonomisini değerlendirmede artık yeni parametreleri hesaba katmak gerekiyor. Bundan 15 yıl önce yazılan makro kitaplarında para, merkez bankası ve onun koyduğu kısıtlar çerçevesinde bankalar tarafından yaratılırken şimdi hiçbir denetimin olmadığı hatta yaratıcısının bile kim olduğu tam olarak bilinmeyen kripto paralar para piyasasında cirit atıyor. Nitekim kara para aklamada adı bankalar ve şirketlerle iç içe geçen El Salvador’da kripto paralar resmi para haline bile geldi. Elbette bu tercih sıradan hiçbir El Salvadorlunun yaşadığı ekonomik sorunları çözmeyecek.
Kripto paraların ortaya çıkışı finansal yenilik ve yatırım için yeni olanaklar yarattı, ancak aynı zamanda suçluların bu dijital ortam aracılığıyla para aklamasının da önünü açtı. Sadece 2022'de yasadışı adreslere tahmini 23,8 milyar dolar değerinde kripto para gönderildiği düşünüldüğünde, kripto para kullanılarak yaratılan kara para aklamanın hangi boyutlara ulaştığını görebiliriz.
Konuta erişim beredeyse imkansız hale geldi
2008 krizi sırasında düşen konut fiyatları kısa süre sonra tekrar yükselmeye başladı. Konut fiyatlarındaki hızlı artış doğal olarak kira fiyatlarına yansıdı. Bu noktada dikkat çeken olgu kripto para piyasasında da bu dönemde hareketlenmenin başlaması oldu. Günümüze geldiğimizde artık birçok ülkede konut fiyatlarındaki yükseliş çoğu ülkede artık konuta erişimi nerede ise imkânsız hale getirdi. Konut fiyatları neden erişilemeyecek kadar yükseliyor? Sadece enflasyon, düşük konut arzı veya imar yasaları değil kara ya da kirli para da sorunun bir parçası.
Suç örgütleri, yozlaşmış/yolsuzluğa bulaşmış politikacılar ve vergi kaçakçıları, küresel ölçekte gayrimenkulü yasadışı servetlerini korumak güvenli bir liman olarak kullanıyor ve New York, Miami, Londra, İstanbul ve Dubai gibi şehirlerde emlak fiyatları sürekli artırıyor. Bu gizli alıcılar, milyarlarca doları lüks mülklere aktararak sıradan özellikle orta sınıftaki alıcıları piyasadan uzaklaştırmakta konut balonlarının yaratılmasına kaynaklık etmekteler.
Spekülasyona, gayrimenkul balonları yaratılabiliyor
Sistem basit olarak şöyle işlemekte: 1 milyon dolarlık bir çatı katı dairesini doğrudan satın almak yerine, mülkiyeti gizlemek için profesyonel kolaylaştırıcılar (dolandırıcılar) tarafından kurulan kâğıt üzerinde varlığı görülen şirketleri ve offshore hesapları üzerinden satış yapılıyor. Geliştiriciler (bu kimi zaman bir banka, kimi zaman bir gayrimenkul şirketi) nadiren paranın kaynağını sorguluyor. Sonuç olarak, gidilen tüm ülkelerde-özellikle büyük küresel şehirlerde-lüks mülkler satın alınmakta. 2022 yılında Jeanne Bomare ve Ségal Le Guern Herry’nin yaptığı çalışmaya göre Londra’da yabancı şirketler 2018 yılında 73 milyar Sterlin değerinde gayrimenkule sahiplerdi ve bu varlıkların yüzde 90’ı vergi cennetlerinde bulunan şirketler ve fonlar üzerine kayıtlıydı.
Bu durum sadece zengin Batılı ülkelerdeki kentler için geçerli değil. Lagos, Nairobi ve Johannesburg gibi Afrika şehirleri ile gelişmekte olan ülke konumundaki Türkiye, gibi ülkelerde de (Antalya, İzmir gibi kentler) spekülatif yatırımlarla, benzer gayrimenkul balonları yaratılabiliyor. Yolsuzluk yapmaya müsait düzenlemeler (vergi afları gibi) ve gayriresmi konut piyasaları bu bölgeleri şüpheli kara-kripto paralar için çekici hale getirmekte sonuçta da gayrimenkul fiyatlar yükselmekte ve sıradan yerel alıcıları piyasadan çıkarmakta.
Eğer daha fazla şeffaflık sağlanmadığı ve yeni yaptırımlar getirilmediği takdirde, gayrimenkul, yasadışı servetlerin gizlenmesi için güvenli bir liman olarak hizmet vermeye devam edecek, konut piyasalarını daha da bozacak ve sıradan insanlar için ev sahibi olmayı daha da uzak bir hayal haline getirecek. Bundan dolayı güvenlik kurumları, kripto para yoluyla kara para aklamayı etkili bir şekilde önleyebilecek araçlar ve stratejiler geliştirmek için kripto para endüstrisiyle iş birliği yapmalı; düzenleyici kurumlar ise kullanıcıları potansiyel risklerden korumak için denetim mekanizmaları oluşturmalıdır.”