Blockchain ya da blok zinciri, tüm dünyada son yılların en önemli teknolojilerinden biri. Öyle ki gelecekte iş ve eğitim hayatımızın ve hatta günlük yaşantımızın bile ayrılmaz bir parçası olacak gibi duruyor. Giderek yükselen bir değer haline gelen kripto paraların arkasındaki teknoloji olan blockchain, son dönemlerde birbirinden farklı sektörlerde denenmeye başladı. Özellikle muhasebe ve finans alanında ezberleri bozan, geleneksel uygulamaları rafa kaldıran ve neredeyse tüm çalışmaları dijital ortama taşıyan blockchain, artık tedarik zinciri uygulamalarında da kendini gösteriyor. Blockchain, bilindiği üzere özünde dijital bir defter ve bir işlem ağındaki bilgilerin merkezi bir kurum, otorite ya da sisteme bağlı olmadan kaydedilmesini ve yönetilmesini sağlıyor. Bu teknoloji, tedarik zinciri gibi oldukça uzun ve karmaşık olabilecek süreçleri çok daha basit, anlaşılır, şeffaf ve en önemlisi de güvenli hale getirebiliyor. Şimdi blockchain teknolojisinin tedarik zinciri yönetimindeki yerine; kullanımının avantaj ve olası dezavantajlarına bir bakalım.

Bugün blockchain denildiğinde akla ilk olarak kripto paralar ve hatta doğrudan Bitcoin para birimi gelse de kripto paraların blockhain teknolojisinin sadece bir yönü olduğunu unutmamak gerekir. Blockchain, kripto paraların üretiminde kullanıldığı için oldukça popüler hale gelse de sahip olduğu özellikler onun çok daha farklı amaçlarla kullanılabileceğini çoktan ispatladı bile. Bu teknoloji sayesinde bilgilerin ve bir ağda yapılan işlemlerin her biri bir blok halinde merkezi olmayan bir veritabanı üzerine kaydedilir ve üçüncü taraflarca asla erişilemeyecek şekilde şifrelenip güvenli hale getirilir. Bloklar içerisindeki bilgiler asla değiştirilemez ve bu veritabanı dijital bir kayıt sistemi gibi çalıştığı için bilgilere ağdaki her katılımcı şeffaf bir şekilde erişebilir. Bloklara kaydedilen bilgilerin ne zaman ve kim tarafından kaydedildiği bellidir ve blok zinciri üzerinde programlanabilir çalışmalar yürütmek mümkündür.

Blockchain teknolojisinin bu gibi özelliklerini alt alta koyduğumuz zaman, tedarik zinciri süreçleri için mükemmel sayılabilecek bir yönetim aracı çıkıyor ortaya. Sektör fark etmeksizin her şirketin tedarik zincirinde üretim, depolama, yükleme, dağıtım, nakliye, dokümantasyon, kalite kontrol, tekliflendirme, faturalandırma, ödemeler gibi birçok işlem yer almaktadır. Her işlem için çok sayıda bilgi kaydının oluşturulması ve bu kayıtların bir sonraki aşamaya doğru, hızlı, şeffaf ve tutarlı bir şekilde aktarılması gerekmektedir. Bugün her ne kadar birçok işlem için bilgisayar teknolojisi kullanılsa da tedarik zinciri süreçlerinde istenen güvenliğin, şeffaflığin, hızın, tutarlılığın ve izlenebilirliğin bir bütün olarak sağlandığını söylemek çok güçtür. Bir devrim niteliğinde olan ve tüm bu talepleri en iyi şekilde karşılamaya aday olan blockchain teknolojisi, son yıllarda büyük firmaların tedarik zinciri yönetimi sisteminde aktif olarak kullanılıyor artık.

Blockchain Tedarik Zinciri Süreçlerini Nasıl Etkiler?

Blockchain teknolojisi, firmaların bulut sistemine kolayca entegre edilerek dijital dokümantasyon sisteminin bir parçası olarak kullanılabilir. Bu şu demek; tedarikçinizin size gönderdiği ürünlerin hangi ulaşım aracıyla (gemi, uçak, tır vs) size geldiğini ve ürünlerinizin anlık olarak nerede bulunduğunu takip edebilirsiniz. Bu bilgileri, blockchain ile sadece izin verilen taraflar takip edebilir ve bilgilerin oluşturulması ve yönetilmesi sürecinde herhangi bir güvenlik riski oluşmaz. Bilgiler, ağdaki tüm taraflara anlık olarak dağıtıldığı için değiştirilmesi veya manipüle edilmesi gibi bir durum da ortaya çıkmaz.

Blockchain, tedarik zincirinin nakliye ve teslimat gibi en temel uygulamalarını otomatikleştirilerek çok daha hızlı ve verimli süreçler inşa edilmesini sağlar. Bilgilerin dağıtılmış bir şekilde kullanılması sayesinde bu süreçlerde hata çıkma olasılığı düşer ve teslimatlar çok daha hızlı bir şekilde tamamlanabilir. Ayrıca, olası dolandırıcılık, sabotaj, yasa dışı işlem vb gibi suç girişimleri de hızlı bir şekilde tespit edilebilir.

Doküman takibi, blockchain teknolojisinin tedarik zincirindeki en önemli ve en işlevsel uygulamalarından biri olabilir. Bu teknoloji her türlü bilginin ağdaki taraflar arasında hızlı bir şekilde akmasını sağladığından artık elle evrak oluşturma, imza atma vb gibi işlemler rafa kaldırılabilir. Blockchain ile tüm dokümantasyon ve evrak alma/gönderme çalışmaları dijital ortamda güvenli bir şekilde gerçekleştirilebilir. Blockchain bir bütün olarak tedarik zincirinde kullanıldığında, bu dokümanlarda yer alan bilgilerin yanlış hazırlanması, yanlış yere gönderilmesi veya değiştirilmesi gibi durumlar söz konusu olmayacaktır.

Teknoloji çok gelimiş olsa da bugün para transferi ve ödeme yapma gibi konularda mevcut dijital bankacılık araçlarının dahi yetersiz kaldığını söyleyebiliriz. Halihazırda güvenlik açığı olan ve hatalı işlem (yanlış adres, yanlış isim veya hesap numarası gibi) yapma ihtimalinin yüksek olduğu bu sistemlerin ataleti hala çok yüksektir. Dolar, TL, Euro gibi farklı para birimleriyle işlem yapma zorunluluğu, anlık döviz kuru değişiklikleri, hafta sonu veya belirli bir saatten sonra anlık işlem yapılamaması gibi sorunlar geleneksel ödeme sistemlerini hantal hale getiriyor. Fakat blockchain ile Bitcoin gibi evrensel para birimleri oluşturulabildiğinden bu tür sıkıntılar ortadan kalkıyor. Tedarik zincirindeki işletmeler, ödemelerini haftanın her günü, günün her saatinde anlık olarak güvenli bir şekilde transfer edebiliyor. Fatura, makbuz, dekont vs gibi evraklarla uğraşmak zorunda da kalınmıyor. Zira, gönderici, alıcı, miktar, işlem tarihi vb gibi bilgilerin tamamı ağ içerisinde doğru ve değiştirilemez şekilde sorunsuz olarak kayıt altına alınıyor.

Tedarik zinciri süreçlerinde, ürünler bir yerden veya işlemden diğerine aktarılırken kontrol edilmektedir. Ürünün marka ve modeli, seri numarası, mevcut durumu, miktarı, kalitesi, bir önceki işlemden ne kadar etkilendiği (bozulma, kırılma, fire verme vb) , genel özellikleri vs gibi bilgiler her aşamada incelenmektedir. Sürecin her adımında yapılan bu kontrollerin sonuçlarının mevcut tedarik zinciri yönetim araçalarıyla takip edilmesi, saklanması, yönetilmesi ve transferinin sağlanması oldukça zordur, yavaştır; dahası güvenli değildir. Fakat blockchain teknolojisi buna da bir çözüm sunmakta; tedarikçi firmaların ürünle ilgili mevcut bilgileri - ne kadar büyük ve karmaşık olursa olsun - çok daha sağlıklı bir şekilde yönetmesine olanak tanımaktadır.

Tedarik zincirlerinin çok karmaşık ve birbirine doğrudan veya dolaylı olarak bağlı süreçlerden oluşabileceğinden bahsetmiştik. Örneğin, şöyle bir durumu ele alalım. Bir ürün üretildikten sonra depoya sevk edilecek, fakat üretimin %90’lık kısmı tamamlandığında depolama birimine haber verilmeli ki depo hazır hale getirilsin. Ürünler bir yandan depoya taşınırken aynı zamanda nakliye birimi ya da firmasıyla iletişime geçilmeli ki ertesi gün istenen saatte malları almak için tırları yollasın ve gecilme yaşanmasın. Tırlara yükleme yapılmaya başlamadan önce malların taşınacağı toptancılarla konuşulmalı ki tırlar oraya vardığında hızlı bir şekilde mallar indirilebilsin. Bu arada, toptancılar daha tırlar yola çıkmadan hangi perakendeciye ne kadarlık ürünü hangi sürede göndereceğini planlamalıdır. Tüm süreci daha da karmaşıklaştırabiliriz.

Şimdi, bütün adımların sıfır ya da sıfıra yakın bir zaman ve maliyet kaybıyla yürütülmesi mümkün müdür? Geleceksel tedarik zinciri yönetim anlayışı ve araçlarıyla pek mümkün görünmüyor, değil mi? Fakat blockchain teknolojisi, firmalara akıllı anlaşma (smart contract) düzenleyebilme imkanı sunuyor. Bu sayede, her bir işlem en başta planlandığı gibi işliyor ve tüm taraflar alması gereken bilgiye doğru, güvenli ve zamanında ulaşma fırsatı elde ediyor. Her bir adımdaki fatura, irsaliye, teslim formu düzenleme vb gibi işlemlerin de blockchain teknolojisiyle yürütüldüğünü düşünürsek; ortaya muazzam ve neredeyse kusursuz işleyen bir tedarik zinciri süreci çıkıyor.

Blockchainin özetle tedarik zincirini daha hızlı, verimli ve güvenli hale getirdiğini; şeffaflığı ve izlenebilirliği artırdığını, ürün kalitesinin korunmasını sağladığını, tüm paydaşların süreçte aktif olarak yer almasına olanak tanıdığını, evrak işlerini ve idari maliyetleri azalttığını; böylelikle firmaları kurumsal itibarını da yükselttiğini söyleyebiliriz.

Blockchaini Tedarik Zincirinde Kullanmak İsteyen Firmalar

Blockchain tedarik zinciri süreçlerinde bu kadar fayda sağlayan bir araç olsa da firmalar, bu teknolojiyi mutlaka çok iyi bir fizibilite çalışmasından sonra kullanmaya başlamalıdır. Günümüzde birçok çok uluslu şirketin bu teknolojiyi kademe kademe devreye aldığını ve başlangıçta pilot uygulamalar gerçekleştirdiğini görüyoruz. Mevcut ve geliştirilmekte olan blockhain ürün ve hizmetlerinin ve tekniklerinin yakından takip edilmesi ve bunların, şirketin mevcut tedarik zinciri süreçlerine ne oranda entegre edilebiliceğinin sorgulanması gerekmektedir. Blockchain kullanımından en fazla fayda sağlanacak alanların belirlenmesi ve bunun için doğru iş ortaklarının bulunması da büyük önem arz etmektedir. Şirketler, test edip onaylamadığı hiçbir uygulamayı gerçekte hayata geçirmemeli ve blockchain kullanımını iyice özümsedikten ve tüm yönlerini anlayıp kavradıktan sonra devreye almalıdır.